10 thg 5, 2012
Giới thiệu
Phong trào chơi cá betta phát triển mạnh vài năm gần đây kéo theo vô số
người yêu thích và nuôi dưỡng loài cá xinh đẹp này. Vấn đề ở chỗ “cá betta” là
một thế giới vô cùng đa dạng khiến người mới tham gia khó phân biệt hay hiểu rõ
sự quan hệ giữa các dòng và loài cá betta khác nhau. Trong bài viết này, chúng
tôi sẽ giới thiệu sơ lược về đặc điểm của từng dòng hay loài nhằm giúp các bạn
có khái niệm cơ bản về chúng.
Ở đây, từ “cá betta” được hiểu theo hai
nghĩa:
- Cá betta tức Betta splendens thuần dưỡng và
những dòng cá phát xuất từ đó bao gồm cá đá Xiêm, cá đuôi dài, cá halmoon, đuôi
kép, đuôi tưa…
- Cá betta tức chi cá Betta bao gồm Betta
splendens hoang dã và gần 70 loài cá họ hàng khác.
Cách phân loại như vậy không chỉ phản ánh
khái quát toàn bộ thế giới cá betta mà còn thể hiện xu hướng của thị trường cá
cảnh nói chung. Sơ đồ phân loại như sau:
Betta thuần dưỡng
Cá betta hoang dã được người Thái thuần dưỡng
với mục đích chiến đấu cách đây hàng trăm năm với kết quả là màu sắc, hình dạng
và kỹ năng chiến đấu khác xa so với cá hoang dã. Loại cá đá thuần dưỡng hay cá
Xiêm đã du nhập vào nước ta từ cả trăm năm nay, nếu các bạn đọc bài “Thú chơi
cá thia thia” của cụ Vương Hồng Sển thì sẽ thấy cá Xiêm đã xuất hiện ở nước ta
từ hồi đầu thế kỷ hai mươi. Ngày nay, cá đá đã lan rộng và trở nên phổ biến ở hầu
hết các quốc gia Đông Nam Á và cả Âu-Mỹ, nhất là trong các cộng đồng người châu
Á sống ở đó. Có ba loại cá đá:
Cá đá tuyển (selective Siamese fighting
fish): là những con cá đá bậc nhất, đã được lai tạo, tuyển chọn và huấn luyện gắt
gao để tham gia vào trường đá cá. Người chơi cá ở ta thường gọi là "cá độ".
Cá đá thường (Siamese fighting fish): là những
con cá đá bình thường và phổ biến; chúng có thể là cá đá tuyển không đủ chất lượng
tham gia vào trường đấu và bị loại, hay cá được lai tạo không kiểm soát chất lượng
với mục đích thương mại…
 |
 |
| Cá Xiêm bình thường (ảnh PvHau) và cá đá tuyển có bề ngoài tương tự như nhau. |
Cá đá lai (hybrid): là cá lai giữa cá đá thuần
dưỡng với cá hoang dã. Ở một số vùng, hoạt động đá cá hoang dã phổ biến hơn đá
cá Xiêm vì cá hoang dã phân định thắng thua rất nhanh và mau “thành độ”. Một số
người “chơi ăn gian” bằng cách lai cá hoang dã với cá Xiêm sao cho cá con có bề
ngoài trông giống hệt với cá hoang dã ("lai biệt dạng"). Cá lai thừa
hưởng độ bền của cá Xiêm nên nếu đem đi đá với cá hoang dã thuần thì sẽ có nhiều
khả năng thắng độ hơn.
Trong ba loại kể trên thì cá đá thường hay cá
Xiêm là loại phổ biến và rẻ tiền nhất, bạn có thể tìm mua cá Xiêm ở hầu hết các
tiệm bán cá cảnh địa phương. Vào mùa hè, trẻ em thường mua cá Xiêm về đá với
nhau hoặc để ngắm cho vui. Cá đá tuyển hiếm hơn, nếu muốn mua thì bạn phải tìm
đến những lò cá độ và tất nhiên giá cả cũng cao hơn cá đá thường rất nhiều.
Ngày nay, cá đá tuyển ở ta được lai với cá đá tuyển ở các nước lân cận như Thái
Lan, Malaysia và Indonesia để cải thiện và đa dạng hóa kỹ năng chiến đấu. Dạng
cá lai rất hiếm, tôi từng nghĩ ngày nay không còn ai đá cá lai nữa nhưng hồi đầu
năm về Hậu Giang đi bắt cá lia thia có nghe người bạn ở đó thắc mắc không hiểu
tại sao cá lia thia mua ở tiệm bán cá trong chợ đá dữ không thua cá Xiêm. Tôi cho
rằng đó chẳng qua là "cá lai biệt dạng" mà thôi dù không có cách gì
kiểm chứng.
Cá đuôi voan (nguồn www.bettas4all.nl) và cá
đuôi kép với vây lưng cực to (nguồn www.bettysplendens.com).
Cá đuôi delta: vào cùng thời điểm, nhà lai tạo
người Đức, tiến sĩ Eduard Schmidt-Focke lai tạo ra con cá delta đầu tiên tức cá
betta với dạng đuôi đối xứng hình tam giác. Điều thú vị đó là dạng đuôi delta vốn
được dùng để gọi những con cá bảy màu có đuôi hình tam giác. Cá đuôi delta đánh
dấu bước tiến bộ hết sức quan trọng trong quá trình phát triển của betta cảnh
hiện đại, chúng có cạnh đuôi thẳng thay vì uốn cong theo hình dạng của đuôi.
Ngày nay đuôi delta được định nghĩa là đuôi có góc xòe < 160 độ.
Cá super delta: vào năm 1980, một số nhà lai
tạo nổi tiếng ở Mỹ như Peter Göettner và Paris Jones phát triển dạng đuôi delta
thành superdelta với góc xoè rất rộng. Ngày nay đuôi superdelta được định nghĩa
là đuôi có góc xòe > 160 độ và <180 độ.
Cá đuôi delta và superdelta (nguồn
www.bettysplendens.com).
Cá halfmoon: cá halfmoon xuất hiện lần đầu
trước công chúng vào năm 1993 và nhanh chóng tạo ra một làn sóng hâm mộ kéo dài
cho đến tận ngày nay. Dòng cá này là kết quả quá trình lai tạo lâu dài (khoảng
10 năm) từ dạng đuôi superdelta của một loạt nhà lai tạo bắt đầu với Peter
Goettner, Guy Delaval, sau đó đến Jeff Wilson, Laurent Chenot và Rajiv
Masillamoni. Ngày nay đuôi halfmoon được định nghĩa là đuôi có góc xòe = 180 độ.
Ngoài ra, một số cá halfmoon có góc xòe > 180 độ gọi là OHM (over halfmoon)
hay đuôi phát triển không đều trông giống như cánh hoa hồng gọi là cá đuôi hoa
(rosetail). Một số người có tâm hồn ăn uống không ngần ngại gọi chúng là “đuôi
bắp cải”. Những cá thể như vậy đôi khi xuất hiện trong bầy halfmoon.
Cá halfmoon và đuôi hoa (nguồn www.bettas4all.nl).
Cá đuôi tưa (crowntail): dạng đuôi này ra đời
vào năm 1997. Một nhà lai tạo người Indonesia tên là Ahmad Yusuf đã trình làng
cá đuôi tưa với những tia vây kéo dài và nhô ra khỏi màng vây (nói một cách
chính xác là màng vây bị triệt thoái). Tùy theo mức độ triệt thoái của màng vây
và hình dạng của tia vây mà người ta chia cá đuôi tưa thành nhiều loại khác
nhau như tia đơn, tia đôi, tia hai đôi, tia chéo…
Một con cá đuôi tưa Mustard Gas tia hai đôi
tuyệt đẹp (nguồn www.bettas4all.nl).
Các nhà lai tạo thường lai dòng cá của mình với
dòng cá khác để cải thiện một đặc điểm nhất định, chẳng hạn cho lai với cá đuôi
kép để cải thiện vây lưng hay lai với cá halfmoon để có cạnh đuôi sắc và góc
đuôi xòe rộng 180 độ. Ngày nay, các dòng cá trên thực tế là sự pha trộn của nhiều
dòng cá nguyên thủy khác nhau. Và sẽ không có gì ngạc nhiên khi trong bầy cá
halfmoon xuất hiện cá đuôi delta, superdelta, OHM, đuôi hoa, đuôi kép và thậm
chí cả đuôi tưa!
Như mô tả ở trên, tất cả những tiến bộ quan
trọng trong việc phát triển dòng cá đuôi dài ở thế kỷ trước đều diễn ra bên
ngoài Thái Lan, tuy nhiên rất nhiều nhà lai tạo và kinh doanh cá betta cảnh nổi
tiếng hiện nay lại là người Thái. Chúng ta nên hiểu rằng các nhà lai tạo Thái
đã nhập khẩu những con betta cảnh tốt nhất từ nước ngoài về, phát triển và sản
xuất hàng loạt với chất lượng cao. Ngoài ưu thế về môi trường ưu đãi, khả năng
tổ chức và nắm bắt thị trường của họ rất đáng để chúng ta suy ngẫm và học hỏi!
(Sưu tầm)
Sản phẩm mới tháng 5 - 2012
